Jan Skrzetuski, poseł księcia Wiśniowieckiego, wraca z misji na Krymie. W drodze ratuje życie kozackiemu pułkownikowi Bohdanowi Chmielnickiemu. Podczas postoju w karczmie zaprzyjaźnia się z dwoma szlachcicami Onufrym Zagłobą i Longinusem Podbipiętą, którzy mieli okazję zobaczyć jak Skrzetuski poradził sobie z napastliwym starostą Czaplińskim, wyrzucając go w błoto przed karczmą. W dalszą drogę wyruszają razem. Wkrótce trafiają na rozbitą kolaskę, należącą do kniahini Kurcewiczowej. Ratują z opresji ją oraz piękną bratanicę jej nieboszczyka męża, Helenę. Bohdan Chmielnicki organizuje na Siczy wielkie powstanie Kozaków, sprzymierzonych z Tatarami. Rebelianci pokonują wojska koronne pod Żółtymi Wodami i pod Korsuniem. Bunt próbuje „utopić we krwi” książę Jeremi Wiśniowiecki, któremu służą wiernie Jan Skrzetuski z Longinusem Podbipiętą. Obowiązki zawodowe odrywają Skrzetuskiego od ukochanej Heleny. Nie ma dość czasu, aby bronić ją przed wojną i zakochanym w niej Kozakiem, Jurkiem Bohunem. Jurko Bohun ukrywa Helenę Kurcewiczównę u czarownicy Horpyny w Czarcim Jarze, a jako znak-hasło ustala swój piernacz. Wojska dowodzone przez księcia Jeremiego Wiśniowieckiego nie mogą liczyć na pomoc innych magnatów, bo ci chcą ugody z Kozakami. Pospolite ruszenie, zebrane pod Piławcami, ucieka na wieść o przybyciu Tatarów. Wojska księcia fortyfikują się w twierdzy Zbaraż, który oblega wielka armia dowodzona przez Bohdana Chmielnickiego i chana Islama III Gireja. Szlachta w liczbie kilkunastu tysięcy żołnierzy broni się dzielnie, ale nie ma szans wobec tak wielkiej potęgi. Książę wysyła Podbipiętę, by ten przekradł się przez oblegających Kozaków i zawiadomił króla o tragicznym położeniu Zbaraża. Longinus ginie naszpikowany strzałami, z litanią na ustach. Misja udaje się Janowi Skrzetuskiemu, dzięki któremu król Jan Kazimierz rusza z odsieczą pod Zbaraż. Książę Jeremi Wiśniowiecki, Skrzetuski i Zagłoba uważani są i traktowani jak bohaterowie, Helena zostaje ocalona, a Jurko Bohun schwytany (Skrzetuski przebacza mu porwanie Heleny) i uwolniony. (https://pl.wikipedia.org/wiki/Ogniem_i_mieczem_(film_1999))